شهر سامن

 

شهر سامن ، از توابع شهرستان ملایر

Samen city( In the suburbs of Malayer city)

تاریخ سامن:

متون جغرافیایی وکتابهای المسالک و الممالک ، در طول هفت قرن اول هجری از وجود شهری به نام رامن در میانۀ راه همدان – وروگرد پرده بر می دارند و کمابیش آن را توصیف می کنند. برخی از نویسندگان محل این شهر را با سامن امروزی که شهری در ۱۷ کیلومتری جنوب غربی ملایر است ، تطبیق کرده و حتی یاقوت حموی و گای لسترنج مستشرق نامی را متهم به خبط و خطا در ثبت نام آن می کنند و مدعی هستند که آنها به جای سامن اشتباهاً رامن نوشته اند.

« رامن شهرکی است کم مردم و بسیار کشت و برز و به براکوه نهاده است.» و پس از آن شهری را بدین صورت توصیف می کند که : « شهری بزرگ است و آبادان و با نعمت و مردم بسیار و جای بازرگانان و از وی زعفران خیزد و پنیر… کی به همه جهان ببرند.»کلمات «رام» و «رامن» واژه های پهلوی است و نام فرشته ای که روز ۲۱ ماه به او سپرده شده است و ورامین یعنی شهری که بهتر از رامن است .

هم اکنون این شهر در تقسیمات کشوری یکی از بخش های استان همدان است که در جنوب استان و در منتهی‌الیه آ ن واقع شده است.

آثار تاریخی و قدیمی به دست آمده در این شهر بیانگر این است که قدمت آن به هزاره قبل از میلاد مسیح بر می گردد.

نام شناسی:

سامن در <ریگ ودا> به معنی <آواز ،آهنگ،سرود،سام بید، بر طرف کننده گناه،سرودهای ستایش بویژه متون و اشعار مقدس که برای سرودن یا خواندن باشد،> آمده است.

سامن به احتمال زیاد در حمله مغولان ویران می شود،اماچون این موضع در عهد ایلخانان بر سر راه ارتباطی شهرهای همدان ،نهاوند،بروجرد،کرج و ابودلف(اراک)فعلی قرار می گیرد حائز اهمیت بوده ومورد عنایت قرار می گیرد. بدین جهت آن ها در این شهر«سامن»چند دژ یا قلعه جهت کنترل تجارت یا به قصد گرفتن (تمغا)ویا حمایت از کاروان ها و … احداث کردند.که با گذر زمان همه از بین رفتند وتنها معماری یادمانی عصر مغول برجی است به نام« برج کربلایی غلامحسین»مصالح بکار رفته در آن خشت و چوب می باشد وپایه های آن از سنگ است و ارتفاع آن ۱۴ متروقطر آن در پایین ۷متر می باشد،در پائین صفحه شرح کامل آن موجود است.در مورد وجه تسمیه سامن چند نظر وجود دارد

۱-سامن/سامان=سا مخفف ساو،باج و خراجی را گویند که پادشاهان از دیگران بستانند .من/مان:پسوند مکان=مکانی که باج می گیرند به زبان امروزی جایی که عوارض می گرفتندیعنی نواقلی=گمرک.

در زمانهای گذشته که صنعت پارچه بافی مکانیزه نشده بود در این شهر و روستاهای اطراف آن صنعت کرباس،جاجیم و…بافی رواج داشته ونیاز منطقه را بر طرف می ساخته ومواد اولیه کرباس که پنبه بود،در محل تولید می شد و کرباس تولید شده مرغوب وارزان به دست مصرف کننده می رسید حتی مازاد آن به شهرها وروستاهای دیگر هم صادر می شد.

۲-سامن=سا:نوعی پارچه+من=پسوند مکان=جای تولید نوعی پارچه

۳-سامین=سام:آتش،قوص قزح،در سانسکریت به معنی حدیث خوش است،ین پسوند مکان ونسبت و…در فارسی جای آتش،آتشکده،نشستگاه سام یا سام ها که غرض مزار دونوح زاده سام و حام است.

آب وهوای گذشته سامن:

حمد الله مستوفی مورخ شهیر قرن هشتم هجری قمری هنگام گذر از مسیر ملایر می نویسد: مسیرملایر را جنگلی انبوه فرا گرفته بود که وقتی از ملایر به نهاوند رفتم به علت انبوهی جنگل آفتابی دیده نمی شد. همچنین در کتاب نادر شاه افشار آمده است از ملایر تا نهاوند جنگل ها به قدری انبوه بوده اند که آفتاب کمتر مشاهده می شده است. به طور نسبی آب و هوای سامن در زمستان ها سرد و پر برف و در تابستان ها سبز و پر آب و پوشیده از جنگل بوده است..

آثارتاریخی بر جای مانده:

برج خانقلی:

مربوط به دوره ایلخانی است و در شهرستان ملایر، بخش سامن، شهر سامن، خیابان امام، خیابان فارابی، محله چاله خانقلی، برج خانقلی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۱۲۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱] این برج خشتی وگلی , در محله چال خانقلی شهر سامن واقع شده وقدمت آن به حدود ۷۰۰سال قبل می رسد وقطر پایه های آن در حدود ۱۵ متر می باشد .ارتفاع این برج در ابتدا در ۴ طبقه بوده است که در زمان جنگ جهانی اول در حمله روسها ,طبقه بالائی آن با توپ تخریب شده است . این بنا یکی از چهاربرج دیده بانی ودفاعی شهر سامن بوده است که در فواصل مختلف در اطراف شهر ساخته شد ه است این برج دارای ۴ طبقه است که طبقات اول ودوم از چینه که نوعی مصالح بومی است ساخته شده ودارای سقف طاقی شکل میباشدطبقات سوم وچهارم ازخشت خام وگل میباشد وپوشش مسطح تیر چوبی دارند.بدنه این طبقات دارای سوراخهای مشبک است که علاوه برجنبه تزیینی جهت تیراندازی به سوی دشمنان تعبیه شده است . در زمان جنگ جهانی اول طبقه بالایی آن در حمله روسها با توپ تخریب شده است. ایلخانان یا ایلخانیان نام سلسله‌ای است که از سال ۶۵۴ تا ۷۵۰ ه‍. ق. معادل ۱۲۵۶ تا ۱۳۳۵ میلادی در ایران حکومت می‌کردند و فرزندان چنگیزخان مغول بودند.

 

شهر زیر زمینی سامن:

کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه‌ای زیرزمینی در شهر سامن واقع در جنوب شهرستان ملایر منجر به کشف شهری پنهان شد که در یک بستر سنگی و به صورت دستکند ساخته شده است. این شهر زیرزمینی احتمالاً به دوره پیش از اشکانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای تدفین مردگان استفاده شده است. در حال حاضر تاریخ دقیق استفاده و یا ساخت این فضاهای معماری دست‌کند در دست نمی‌باشد و به همین منظور نمونه‌هایی از سفال‌های به دست آمده به همراه برخی مواد فرهنگی برای آزمایش کربن ۱۴ و تاریخ‌گذاری دقیق انتخاب شده‌اند.بر اساس یافته‌ها می‌توان احتمال داد که نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالاً میترائیسم، مورد استفاده بوده و شواهد حاکی از آن است که مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام می‌گرفته است . ۵۴ مورد اسکلت انسانی در اتاق‌های شهر پنهان کشف شده که این اسکلت‌ها به صورت بقایای انسانی کامل و یا توده‌ای جمع‌آوری شده اند. شهر پنهان یا زیرزمینی سامن که احتمالاً شهری مخفی در دوره پیش از اشکانی بوده و بعدها نیز از آن به عنوان گورستان استفاده می‌شده، در شهر سامن در ۱۵ کیلومتری ملایر در استان همدان قرار دارد کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه‌ای زیرزمینی در شهر سامن، منجر به کشف شهری پنهان شد که در یک بستر سنگی و به صورت دست کند ساخته شده است. این شهر زیرزمینی احتمالاً به دوره پیش از اشکانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای تدفین مردگان استفاده شده است. حدود ۲۵ اتاق از این شهر زیرزمین کاوش شده و در این اتاق‌ها مقادیر زیادی اسکلت متعلق به دوره اشکانی وجود دارد که دست‌نخورده در جای خود باقی‌مانده‌اند. در کنار اسکلت‌ها هدایای قبور گذاشته شده است و اسکلت‌ها به صورت چمباتمه‌ای تدفین شده‌اند. احتمال می‌رود تدفین‌ها به دوره تاریخی به خصوص دوره اشکانی مربوط است. براساس مطالعات باستان‌شناسی، شهر پنهان بیش از ۳ هکتار وسعت دارد و بخشی از این شهر باستانی به خاطر وجود رطوبت زیاد هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است. احتمالاً بخشی از این شهر در زیر خانه مردم قرار گرفته و به همین دلیل تصور می‌شود که در آن بخش‌ها فاضلاب شهری وارد شهر پنهان شده باشد. این شهر زیرزمینی، هنگامی که مخابرات استان همدان قصد کشیدن فیبرهای نوری از زیر زمین را داشت کشف شد. بر همین اساس طی مجوزی ازسوی پژوهشکده باستان‌شناسی، هیاتی متشکل از انواع کارشناسان شامل باستان‌شناس، انسان‌شناس، کارشناسان مرمت و … کاوش‌های خود را در این شهر به انجام رساندند که منجر به کشف فضاهای دست‌کند با حدود ۲۵ اتاق، سالن و راهروهای ارتباطی شد. شواهد اولیه حاکی از پیدایش این فضاها در دوره پیش از اشکانی بود. بر اساس این یافته‌ها می‌توان احتمال داد که نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالاً میترائیسم، مورد استفاده بوده است. این شواهد حاکی از آن است که مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام می‌گرفته است. بر این اساس احتمال داده می‌شود که در دوره اشکانی از این فضاها به عنوان محل تدفین مردگان استفاده شده است و از اتاق‌ها به عنوان گوردخمه استفاده کرده‌اند. شهر زیرزمینی سامن در عمق ۳ تا ۶ متری زمین کشف شد و کانال‌های حفر شده درون آن به مرور در دوره‌های تاریخی کنده شده‌اند و اطراف آن‌ها نیز اتاق‌های متعدد وجود دارند. این کانال‌ها از نظر ساختار معماری، بسیار جالب هستند و کاربری خاصی داشته‌اند. در این کانال‌ها پس از پاک‌سازی، ۶۰ اسکلت شناسایی شدند که درون ۹ اتاق قرار داشتند و با توجه به بررسی‌های انسان‌شناسی شواهدی وجود دارند که تدفین‌هایی به‌صورت تدفین باز انجام شده‌اند. علاوه بر این شواهد، ۶ مورد بقایای انسانی نیز وجود دارند که به‌طور دقیق نشان می‌دهند، این اتاق‌ها در کاربری نهایی به‌صورت محل تدفین استفاده می‌شدند، به‌طوری که استخوان‌ها را جمع می‌کردند و دوباره تدفین‌های جدیدی انجام می‌دادند. از ۶۰ اسکلت یافت شده، ۱۶ مورد مرد، ۲۶ مورد زن، ۱۴ مورد کودک و یک نوزاد شناسایی شده‌اند و جنسیت ۳ مورد از آن‌ها نیز تشخیص داده نشده است.لازم به توضیح می باشد که در حال حاضر بعلت کندی عملیات عمرانی و پاکسازی این شهر زیر زمینی باز دید برای عموم امکان پذیر نمی‌باشد و امیدواریم که با مساعدت سازمان میراث فرهنگی و همکاری و هم فکری دیگر عزیزان این امکان میسر شده و این مکان به یک قطب گردشگری تبدیل گردد.

مخروبه قلعه یزدگرد آخرین شاه ساسانی:

کوه یزدگرد، آخرین پناهگاه یزدگرد سوم شاه ساسانی در ۱۱کیلومتری سامن ،کوهی به نام کوه یزدگردوجود دارد که آثار قلعه ی مخروبه آن هنوز باقی است.

گویش مردم سامن:

لری ثلاثی – گویش رایج مردم سامن لری ثلاث است.لری ثلاث در مناطق و شهرهای بروجرد، سامن، ملایر، نهاوند، توسرکان و گنکاور و بخش های از سربند استان مرکزی رایج می باشد. در تاریخ، حکومت سه شهر ملایر و نهاوند و توسرکان به نام حکومت ثلاث بوده که در بیشتر زمان ها در جوار حکومت لرستان فیلی (لر کوچک) بوده اند، امروزه واژه ی ثلاث به صورت اسم خاص درآمده و نه تنها این سه شهر، بلکه نواحی بروجرد و کنگاور را هم شامل می شود. در واقع این پنج شهر اصلی، گویشی شبیه هم دارند.

ناهمواری‌ها:

سامن منطقه ای کوهستانی است که از دره و کوه پایه‌های زاگرس تشکیل شده‌است. منطقه سامن در بین شهرهای ملایر، نهاوند، بروجرد،گرفته‌است.

 

آب وهوای سامن:

آب وهوای سامن ، تحت تاثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه ها و فاصله از دریاست.به طور کلی آب وهوای سامن به شدت متغیر است.زمستان های این شهر سرد، پربرف و باران و در تابستان ها دما معتدل است. توده های هوایی که سامن را تحت تاثیر قرار می دهند:

۱-توده های غربی: این توده های هوا در ماه های مرطوب سال یعنی از آبان تا خرداد، از غرب، جنوب غرب وشمال غرب وارد کشور شده وموجب کاهش نسبی دما در سامن و بارندگی درسامن می شود.

۲-توده های شمالی: این توده هوا در ماه های سرد سال از عرض های شمالی وارد سامن می شوند و باعث کاهش دما و باعث ایجاد بارندگی به صورت برف درسامن می شوند.

۳-توده های جنوبی : این توده هوا در ماه های گرم سال از عرض های جنوبی وارد سامن شده و موجب افزایش دما وکاهش یا قطع بارندگی می شود.

 

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی:

شهرسامن دارای مراکز دانشگاهی و آموزش عالی است این مراکز عبارتند از:

۱-دانشگاه پیام نور مرکز سامن

۲-دانشگاه آزاد اسلامی مرکز سامن

سوغاتی :

سوغات سامن شامل کشمش، باسلوق، شیره وانگور و عسل و خشکبار(گردو و بادام) است. ترشیجات و شوریجات آن در سطح کشور شناخته شده است.

منبع : سایت شورای اسلامی شهر ملایر